Ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος συναντήθηκε το Σάββατο, 23 Σεπτεμβρίου 2023, με τον Ιερό Κλήρο και τους Μοναχούς της Ι. Μητροπόλεως Αυστρίας και της Εξαρχίας Ουγγαρίας, στους οποίους απηύθυνε πατρικούς λόγους για τον ρόλο του κληρικού στη σύγχρονη κοινωνία.
Στη συνάντηση, στην οποία παρέστη ο Μητροπολίτης Αυστρίας και Έξαρχος Ουγγαρίας κ. Αρσένιος, με τον βοηθό του Επίσκοπο Απαμείας κ. Παΐσιο, ο Οικουμενικός εξέφρασε τη χαρά του για την ευκαιρία της πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνίας του με τους κληρικούς που διακονούν σε αυτή την εκκλησιαστική Επαρχία του Θρόνου, επισημαίνοντας ότι αποτελεί μεγάλο προνόμιο, με πολλές ευθύνες για τον καθένα τους, το γεγονός ότι είναι πρεσβύτεροι και διάκονοι του Οικουμενικού Πατριαρχείου, “το οποίον είναι πιστός φύλαξ της Παραδόσεως των Αποστόλων, των Πατέρων, των Αγίων και των Μαρτύρων της πίστεως, της φιλοθείας και της φιλανθρωπίας της Ορθοδοξίας, μετ’ επιγνώσεως ότι η ιερά αποστολή του δεν είναι δυνατόν να επιτελήται άνευ ανοικτοσύνης προς τον κόσμον και διαρκούς μερίμνης διά τον άνθρωπον, τον «ηγαπημένον του Θεού»”. Με την έννοια αυτή, συνέχισε ο Πατριάρχης, “το πρώτον ζητούμενον από εσάς είναι η πιστότης εις το πνεύμα της Μεγάλης Εκκλησίας εν τη διπλή εννοία α) της ακλονήτου πιστότητος εις την παράδοσιν της Εκκλησίας και β) της διακονίας του ανθρώπου, του εγκοσμίου βίου και του αιωνίου προορισμού του.”
Σε άλλο σημείο της ομιλίας του, ο Οικουμενικός Πατριάρχης, διατύπωσε ένα «δεκάλογον διαλεγομένης ποιμαντικής», σε μία εποχή, όπως είπε, κατά την οποία τα σημεία των καιρών δυσχεραίνουν το ποιμαντικό έργο. “Προτείνομεν μίαν ποιμαντικήν με ενσυναίσθησιν και φαντασίαν, με ακλόνητον εμπιστοσύνην εις την χάριν του Θεού και εις την δύναμιν της ελευθερίας του ανθρώπου”, τόνισε ο Οικουμενικός διατυπώνοντας πατρικώς τις παραινέσεις του προς τους παρευρισκομένους κληρικούς και μοναχούς.
Στο τέλος της ομιλίας του εξέφρασε την ικανοποίησή του για το γεγονός ότι προχωρούν οι εργασίες για την πλήρη αποκατάσταση του Κέντρου της Εξαρχίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Βουδαπέστη, το οποίο, όπως σημείωσε, θα συμβάλει πολλαπλώς στην παρουσία και την πνευματική και πολιτισμική μαρτυρία της Εξαρχίας στην Πρωτεύουσα της Ουγγαρίας, και στην προαγωγή και ανάδειξη της οικουμενικής αποστολής της Μεγάλης Εκκλησίας. “Αυτό το κέντρον διαλόγου, πολιτισμού και πνευματικότητος”, τόνισε, “θα εκπροσωπή και θα εκφράζη με δυναμισμόν το πνεύμα του Φαναρίου. Ευχαριστούμεν πάλιν και πολλάκις την έντιμον Κυβέρνησιν της Ουγγαρίας διά την ευγενή παραχώρησιν του κτηριακού συγκροτήματος εις το κέντρον της πρωτευούσης. Προς υμάς, άγιε Αυστρίας και προς τον Θεοφιλέστατον Επίσκοπον Απαμείας κύριον Παίσιον, εκφράζομεν τον δίκαιον έπαινον της Μητρός Εκκλησίας και ημών προσωπικώς διά τον ένθεον ζήλον και τους αγώνας σας διά την ολοκλήρωσιν του όλου εγχειρήματος, αλλά και δι᾽ όλην την πιστήν και εύορκον διακονίαν σας”.
Ακολουθεί η ομιλία του Οικουμενικού Πατριάρχη:
Ιερώτατε Μητροπολίτα Αυστρίας και ημέτερε Έξαρχε εν Ουγγαρία κύριε Αρσένιε,
Θεοφιλέστατε Επίσκοπε Απαμείας κύριε Παίσιε,
Ευλαβέστατοι πρεσβύτεροι και διάκονοι,
Οσιώτατοι μονασταί,
Προσφιλέστατα τέκνα εν Κυρίω,
Μετά πολλής συγκινήσεως ευρισκόμεθα εν τω μέσω υμών εις την ιστορικήν Μονήν Pannonhalma. Πάντοτε η συνάντησις πρόσωπον προς πρόσωπον είναι κοινωνία ζωής, πηγή αγαλλιάσεως και αμοιβαίου πνευματικού πλουτισμού. Ιδιαιτέραν χαράν προξενεί εις την καρδίαν μας το γεγονός ότι δίδεται εις την ημετέραν Μετριότητα η ευκαιρία να απευθυνθώμεν πατρικώς προς τον ιερόν κλήρον και τους μοναστάς εν τη θεοτηρήτω Μητροπόλει Αυστρίας και να διατυπώσωμεν ωρισμένας σκέψεις και παραινέσεις αναφορικώς προς την αποστολήν του Ορθοδόξου κλήρου εις τον σύγχρονον κόσμον.
Είναι ιδιαιτέρα ευλογία να ανήκετε εις τας τάξεις του ιερού κλήρου της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Μέγα δε προνόμιον, με πολλάς ευθύνας διά τον καθένα σας, αποτελεί το γεγονός ότι είσθε πρεσβύτεροι και διάκονοι του Οικουμενικού Πατριαρχείου, το οποίον είναι πιστός φύλαξ της Παραδόσεως των Αποστόλων, των Πατέρων, των Αγίων και των Μαρτύρων της πίστεως, της φιλοθείας και της φιλανθρωπίας της Ορθοδοξίας, μετ’ επιγνώσεως ότι η ιερά αποστολή του δεν είναι δυνατόν να επιτελήται άνευ ανοικτοσύνης προς τον κόσμον και διαρκούς μερίμνης διά τον άνθρωπον, τον «ηγαπημένον του Θεού».
Εν τη εννοία ταύτη, το πρώτον ζητούμενον από εσάς είναι η πιστότης εις το πνεύμα της Μεγάλης Εκκλησίας εν τη διπλή εννοία α) της ακλονήτου πιστότητος εις την παράδοσιν της Εκκλησίας και β) της διακονίας του ανθρώπου, του εγκοσμίου βίου και του αιωνίου προορισμού του. Σοφώς και σαφώς η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Ορθοδόξου Εκκλησίας (Κρήτη, 2016) ετόνισεν ότι δεν είναι δυνατόν να παραμελώμεν την διακονίαν του ανθρώπου και του κόσμου, επικαλούμενοι την πνευματικήν αποστολήν μας και τον εσχατολογικόν χαρακτήρα της εκκλησιαστικής ζωής. Η Εγκύκλιος της Συνόδου αποφαίνεται: «Το γεγονός ότι «το πολίτευμα ημών εν ουρανοίς υπάρχει» (Φιλιπ. γ’, 20), δεν αναιρεί, αλλ’ ενδυναμώνει την μαρτυρίαν ημών εν τω κόσμω» (Προοίμιον).
Ο προσφάτως εκλιπών μακαριστός Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης, ο σπουδαίος θεολόγος, εσημείωνεν ότι τα προβλήματα και τα αδιέξοδα, ενώπιον των οποίων ευρίσκεται σήμερον ο άνθρωπος, είναι «η πρόκληση και το πλαίσιο, που προσφέρει ο σύγχρονος κόσμος στην Ορθοδοξία, για να κάνη ζωντανή την παράδοση, που παρέλαβεν η γενεά μας από τους Πατέρες της» (Η Ορθοδοξία και ο σύγχρονος κόσμος, Ανάτυπον, Κοζάνη 1991, σελ. 18 – 19). Το ζητούμενον από εσάς είναι η καλή μαρτυρία, μετοχή όχι αποχή, πρόσληψις όχι απόρριψις, δημιουργικός διάλογος όχι άγονος αντίλογος, συμβολή εις την εν Χριστώ μεταμόρφωσιν του κόσμου.
Εν τω πνεύματι τούτω, επιθυμούμεν να διατυπώσωμεν ένα «δεκάλογον διαλεγομένης ποιμαντικής», εις μίαν εποχήν κατά την οποίαν τα σημεία των καιρών δυσχεραίνουν το ποιμαντικόν έργον. Προτείνομεν μίαν ποιμαντικήν με ενσυναίσθησιν και φαντασίαν, με ακλόνητον εμπιστοσύνην εις την χάριν του Θεού και εις την δύναμιν της ελευθερίας του ανθρώπου:
1.Υπενθυμίζομεν και εις υμάς το έξοχον Χρυσοστομικόν: «Το της ιερωσύνης αξίωμα μέγα εστί και θαυμαστόν» (PG 62, 525 – 6). Το αξίωμα του κληρικού είναι κατάθεσις ψυχής και απαιτεί θυσίαν και αυτοπροσφοράν. Πρέπει να είσθε απαιτητικοί από τον εαυτόν σας. Και να μη λησμονήτε ότι εις την συνείδησιν των περισσοτέρων συνανθρώπων μας το όνομα Εκκλησία συνδέεται αυθορμήτως με τον ιερόν κλήρον, και η κριτική προς τους κληρικούς μετατρέπεται εις κριτικήν προς την Εκκλησίαν.
2. Επαναλαμβάνομεν και ενώπιόν σας αυτό, το οποίον συχνάκις αναφέρομεν. Δεν πείθει κανένα μία «εικονική ιερωσύνη, η οποία επιδιώκει να φαίνεται περισσότερον παρά να είναι, να διεκδική παρά να θυσιάζεται και να προσφέρη. Η Ορθόδοξος ευσέβεια τιμά βαθέως τον ιερέα, ο οποίος δεν ανήκει εις τον εαυτόν του, αλλά εις τον Χριστόν και τους αδελφούς. Οι σύγχρονοι καιροί έχουν ανάγκην γνησίων λειτουργών και διακόνων του Χριστού και του χριστεπώνυμου λαού.
3. Ο ιερεύς του Θεού της αγάπης είναι πράος, κοινωνικός, με κατανόησιν και σεβασμόν προς την προσωπικότητα και τας ευαισθησίας των πιστών, ουδέποτε ράθυμος, απαισιόδοξος, αδιάφορος διά τον ανθρώπινον πόνον. Διά να χρησιμοποιήσωμεν μίαν ωραίαν εικόνα από το Γεροντικόν: ο ιερεύς του Υψίστου δεν επιτρέπεται να είναι «τετραγωνιαίος», αλλά οφείλει να είναι «στρογγύλος», ίνα «προς πάντας κυλίηται» (Αββάς Ματώης, Γεροντικόν, εκδόσεις Αστήρ, 1981, σελ. 75). Ισχύει διά το έργον του ιερέως το έξοχον Χρυσοστομικόν: «Ψυχής γαρ απώλεια μιάς, τοσαύτην έχει ζημίαν, όσην ουδείς παραστήσαι δύναται λόγος» (PG 60, 40).
4. Ανεκηρύξαμεν το 2020 «έτος ποιμαντικού ανακαινισμού και οφειλετικής μερίμνης διά την νεολαίαν» (βλ. Πατριαρχική Απόδειξις επί τοις Χριστουγέννοις 2022) και εκαλέσαμεν σύμπαντα τον καθ’ ημάς ιερόν κλήρον και τον λαόν εις συμμετοχήν και εις στήριξιν της σημαντικής και ενθέου ταύτης προσπαθείας.
Υπεγραμμίσαμεν δε ότι πρέπει να αγωνισθώμεν διά να κατανοήση η νέα γενεά την σημασίαν της βιώσεως της θείας λατρείας ως θεμελίου διά την χριστιανικήν ύπαρξιν. Καλούμεν πάντας υμάς, ευλαβέστατοι κληρικοί της Ιεράς Μητροπόλεως Αυστρίας, σήμερον εις «’κενωτικήν᾽ ποιμαντικήν ‘κινητοποίησιν᾽», διά να προσφέρετε εις τους νέους και τας νέας εις τας ενορίας σας, ομού μετά της «βοηθείας», την «αλήθειαν» της εν Χριστώ ελευθερίας, εν τη οποία συνοψίζονται όλα τα αγαθά, τα οποία εχαρίσατο εις τον άνθρωπον η ένσαρκος Θεία Οικονομία.
5. Η καλή θεολογική κατάρτισις, μαζί με την θύραθεν παιδείαν, διευκολύνουν το έργον του κληρικού, αφού δι’ αυτής γνωρίζει καλλίτερα τα προβλήματα του συγχρόνου ανθρώπου και του πολιτισμού του, αλλά και τας θετικάς προοπτικάς αυτού του πολιτισμού. Κάθε κληρικός υπηρετεί πάντοτε τους εκάστοτε συγχρόνους του, πάντοτε συγκεκριμένους ανθρώπους και ουδέποτε γενικώς «τον άνθρωπον». Δεν υπάρχει «αφηρημένη ποιμαντική».
6. Η λυσιτελής χρήσις των δυνατοτήτων τας οποίας προσφέρει ο εκάστοτε πολιτισμός αποτελεί ένδειξιν δυναμισμού της ζωής της Εκκλησίας. Η συνολικώς αμυντική στάσις απέναντι εις τον πολιτισμόν, ωσάν να εστρέφοντο όλαι αι εξελίξεις της εποχής κατά της Εκκλησίας, δεν ανταποκρίνεται εις την αποστολήν της εν τω κόσμω. Είναι δε βέβαιον, ότι η ενασχόλησις με τον πολιτισμόν δεν σημαίνει ταύτισιν εν παντί με αυτόν. Διά της εκκοσμικεύσεώς της η Εκκλησία χάνει τον κόσμον. Όμως, ο κόσμος ως πεδίον χριστιανικής μαρτυρίας, χάνεται επίσης, όταν η Εκκλησία κλεισθή εις τον εαυτόν της, όταν αδιαφορή διά τον κόσμον. Προφανέστατα, η Εκκλησία του Χριστού δεν δύναται να ανταποκριθή εις το «αδιάλειπτον χρέος του επανευαγγελισμού του λαού του Θεού στις σύγχρονες εκκοσμικευμένες κοινωνίες» (Μήνυμα της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου, § 2), εάν δεν εξέλθη προς τον κόσμον διά να συναντήση τον σύγχρονον άνθρωπον και να φθάση η φωνή της εις τα ώτα και την καρδίαν του.
7. Να ενθυμήσθε πάντοτε τους λόγους του Αποστόλου Παύλου: «Πάντα ισχύω εν τω ενδυναμούντι με Χριστώ» (Φιλιπ. δ’, 13). Τίποτε δεν είναι ιδικόν μας κατόρθωμα. Τα πάντα είναι δωρεά και χάρις και επιτελούνται δι’ υμών υπό του Κυρίου εν τη κοινωνία της Εκκλησίας. Όμως, η συνεργασία, η προθυμία, ο προσωπικός αγών μας είναι απαραίτητα. Όπως λέγει ο εν Αγίοις Προκάτοχος της ημών Μετριότητος εις τον Θρόνον της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως, Ιωάννης ο Χρυσόστομος, «καθάπερ το πυρ δείται ξύλων, ούτω και η χάρις της προθυμίας της ημετέρας ίνα αεί αναζέη». Είναι μέγας τίτλος τιμής διά τους κληρικούς να λειτουργούν ως «Θεού συνεργοί» (πρβλ. Α’ Κορ. γ’, 9), του θέλοντος «πάντας ανθρώπους σωθήναι και εις επίγνωσιν αληθείας ελθείν» (Α’ Τιμ. β’, 4).
8. Δεν κηρύσσομεν Θεόν κρυπτόμενον εις την απόλυτον υπερβατικότητά του, «ακίνητον» και απρόσωπον, αλλά Θεόν σεσαρκωμένον, Θεόν, «ον αγάπη κεκόμικεν εις την γην», Θεόν ο Οποίος, όπως έχει λεχθή, «ευρίσκεται πιο κοντά σε εμάς από όσον εμείς οι ίδιοι στον ίδιο μας τον εαυτό». Η Εκκλησία είναι ο τρόπος με τον οποίον ο Θεός κατεργάζεται την σωτηρίαν του ανθρώπου και του κόσμου, η δε ιερωσύνη ανήκει εις το κέντρον της ζωής της. Ο ιερεύς διακονεί το θεανδρικόν μυστήριον της Εκκλησίας και η όλη παρουσία και μαρτυρία του είναι συμβολή εις την ευχαριστιακήν πραγμάτωσιν της Εκκλησίας εν τη λειτουργική ζωή και εν τη διακονία της αγάπης. Σύνολος η ζωή της Εκκλησίας τρέφεται από την Θείαν Ευχαριστίαν. Εις αυτήν και δι’ αυτής αναδεικνύεται ο δοξολογικός και εσχατολογικός προσανατολισμός της.
9. Η Εκκλησία απαντά και εις τας συγχρόνους προκλήσεις διά της βιώσεως και αναπτύξεως της ευχαριστιακής και εσχατολογικής ταυτότητός της. Η κεντρική θέσις της Θείας Ευχαριστίας και ο εσχατολογικός προσανατολισμός της ζωής της σώζουν την Εκκλησίαν από την απολυτοποίησιν ιστορικών, κοινωνικών και πολιτιστικών μορφωμάτων. Εν τη Εκκλησία, η αγάπη είναι ο «νέος οίνος», ο οποίος αεί διαρρηγνύει τους «παλαιούς ασκούς» (πρβλ. Ματθ. θ’, 17). Εδώ ευρίσκεται ο πυρήν των χριστιανικών αξιών, αι οποίαι και σήμερον έχουν παγκόσμιον εμβέλειαν. Αυταί αποτελούν έκφρασιν του ήθους της ακαταλύτου ενότητος πίστεως εις τον Θεόν και αγάπης προς τον πλησίον, τον συνάνθρωπον και αδελφόν. Αυτός ο συνδυασμός καθέτου και οριζοντίου διαστάσεως του ήθους είναι η μεγάλη αλήθεια, την οποίαν ενεσάρκωσεν η Εκκλησία καθ’ όλην την ιστορικήν της πορείαν, υπείκουσα εις τους λόγους του αρχηγού και τελειωτού της πίστεως ημών.
10. Η ζωή των κληρικών πρέπει να είναι έμπρακτος μαρτυρία ότι ανήκομεν εις τον Κύριον, ο οποίος είναι «το Α και το Ω, ο πρώτος και ο έσχατος, αρχή και τέλος» (Αποκ. κβ’, 13). Οφείλομεν να ονομάζωμεν, γεγονυία τη φωνή, το «υπέρ παν όνομα» (Φιλιπ. β’, 9) του Κυρίου, το μόνον όνομα υπό τον ουρανόν, «εν ω δεί σωθήναι ημάς» (Πραξ. δ’, 12). Να Τον δοξάζωμεν επειδή μας αξιώνει να διακονώμεν την θεοτήρητον παράδοσιν πίστεως, αγάπης και ελπίδος και να δίδωμεν την καλήν μαρτυρίαν περί της ελθούσης πανσωστικής χάριτος και της ερχομένης ουρανίου βασιλείας Αυτού.
Τιμιώτατοι αδελφοί Αρχιερείς,
Τέκνα εν Κυρίω αγαπητά,
Επιθυμούμεν, περαίνοντες τον λόγον, να απευθυνθώμεν συντόμως προς τους μοναστάς, που ζούν και εκπροσωπούν την ασκητικήν διάστασιν και την εσχατολογικήν ορμήν της εκκλησιαστικής ζωής διά της απροϋποθέτου προσφοράς του εαυτού των, του είναι και του έχειν των, εις τον Χριστόν. Ανήκετε εις την καρδίαν της Εκκλησίας και υπενθυμίζετε πάντοτε εις τους πιστούς, ότι «παράγει το σχήμα του κόσμου τούτου» (Α’ Κορ. ζ’, 31). Προσφυώς έχει γραφή ότι ο σύγχρονος κόσμος «έχει ανάγκη από τη βαθειά ανθρωπογνωσία των μοναχών, την ταπεινοφροσύνη και την αφιέρωσή τους στον Θεό. Οι μοναχοί και οι μοναχές υπενθυμίζουν στην εποχήν μας, η οποία ʺπροσδίδει μεγάλη σημασία σ’ εντελώς ασήμαντα πράγματαʺ (A. Schmemann), το ʺενός εστι χρείαʺ (Λουκ. ι’, 42)».
Ιερώτατε αδελφέ άγιε Αυστρίας,
Χαιρόμεθα διά το γεγονός ότι προχωρούν αι εργασίαι διά την πλήρη αποκατάστασιν του Κέντρου της Εξαρχίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου εις την Βουδαπέστην, το οποίον θα συμβάλη πολλαπλώς εις την παρουσίαν και την πνευματικήν και πολιτισμικήν μαρτυρίαν της Εξαρχίας μας ενταύθα και εις την προαγωγήν και ανάδειξιν της οικουμενικής αποστολής της Μεγάλης Εκκλησίας. Αυτό το κέντρον διαλόγου, πολιτισμού και πνευματικότητος θα εκπροσωπή και θα εκφράζη με δυναμισμόν το πνεύμα του Φαναρίου. Ευχαριστούμεν πάλιν και πολλάκις την έντιμον Κυβέρνησιν της Ουγγαρίας διά την ευγενή παραχώρησιν του κτηριακού συγκροτήματος εις το κέντρον της πρωτευούσης. Προς υμάς, άγιε Αυστρίας και προς τον Θεοφιλέστατον Επίσκοπον Απαμείας κύριον Παίσιον, εκφράζομεν τον δίκαιον έπαινον της Μητρός Εκκλησίας και ημών προσωπικώς διά τον ένθεον ζήλον και τους αγώνας σας διά την ολοκλήρωσιν του όλου εγχειρήματος, αλλά και δι᾽ όλην την πιστήν και εύορκον διακονίαν σας.
Έρρωσθε, αδελφοί και τέκνα εν Κυρίω. Προσευχόμεθα δι’ υμάς και τας αγαπητάς οικογενείας σας και εξαιτούμεθα και τας υμετέρας ευχάς προς Κύριον, όπως σκέπη και κρατύνη την Αγίαν Αυτού Μεγάλην Εκκλησίαν εις το έργον διακονίας του λαού του Θεού.
Ο Χριστός εν τω μέσω ημών!
Φωτογραφίες: Hirling Bálint
