Toυ π. Ηλία Μάκου
Κορυφώθηκαν την Κυριακή 29 Σεπτεμβρίου, με το μήνυμα της ομοψυχίας, οι εκδηλώσεις μνήμης για τους 49 εκτελεσθέντες προκρίτους της Παραμυθιάς από τους Γερμανούς κατακτητές και τους «Τσάμηδες» συνεργάτες τους.
Μετά τη θεία λειτουργία και το μνημόσυνο στο Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Δονάτου, προεξάρχοντος του Μητροπολίτη Παραμυθίας κ. Σεραπίωνος, σχηματίστηκε πομπή, που κατέληξε στο μνημείο πεσόντων, όπου εψάλη αρχιερατικό τρισάγιο από τον Μητροπολίτη Παραμυθίας Σεραπίωνα.
Στο χαιρετισμό του ο δήμαρχος Σουλίου Θανάσης Ντάνης έθεσε θέμα γερμανικών αποζημιώσεων, ενώ καταδίκασε τις αξιώσεις των «Τσάμηδων» σε βάρος της Θεσπρωτίας.
Είπε, μεταξύ άλλων, ο κ. Ντάνης: «Δεν αρκούν οι διαπιστώσεις και οι εκδηλώσεις σαν τη σημερινή. Οι Γερμανοί ναζί και οι Μουσουλμάνοι και οι συνεργάτες τους Μουσουλμάνοι Τσάμηδες υπήρξαν πρωτεργάτες ειδεχθών εγκλημάτων και εκτελέσεων αθώων και άμαχου πληθυσμού στη διάρκεια της Κατοχής. Εξαιτίας τους η Παραμυθιά βίωσε τη βαρβαρότητα στην πιο σκληρή μορφή της και μαρτύρησε».
Και πρόσθεσε: «Κανείς δεν τιμωρήθηκε μέχρι σήμερα για την εκτέλεση των 49 προκρίτων. Επιτέλους πρέπει να αποδοθούν οι γερμανικές αποζημιώσεις. Επίσης δεν ανεχόμαστε τις εδαφικές διεκδικήσεις σε βάρος της Θεσπρωτίας και της Παραμυθιάς, που αναφέρουν σε κάθε ευκαιρία οι Μουσουλμάνοι Τσάμηδες. Οι καταδικαστικές αποφάσεις για τα εγκλήματά τους ήταν σαφείς και οι διεκδικήσεις τους είναι ανυπόστατες.
Στην μεστή ομιλία του ο κ. Παναγιώτης Παπακωνσταντίνου, τέως καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, τόνισαν, πέρα από την αναφορά στα ιστορικά γεγονότα, την ανάγκη ενότητας και αγωνιστικού φρονήματος, σε μια περίοδο, σαν τη σημερινή, που χρειάζεται οι Έλληνες να στεκόμαστε όρθιοι και να αντιστεκόμαστε.
Σημείωσε χαρακτηριστικά: «Η ανάκληση του ιστορικού πλαισίου κρίνεται απαραίτητη όχι μόνο για τελετουργικούς λόγους, εις ανάμνησιν, αλλά και για αμιγώς εθνικοπατριωτικούς λόγους. Ακόμη μέχρι σήμερα, από τις δύο πλευρές της Ελληνοαλβανικής μεθορίου, από τη δική μας πλευρά γίνονται εκδηλώσεις μνήμης της στυγνής εκτέλεσης των πατριωτών, και αφ’ ετέρου, από την άλλη, διατυπώνονται διεκδικήσεις, κρίσεις και απόψεις, που επιδιώκουν τη διαστρέβλωση, την απόκρυψη, την παραποίηση των γεγονότων, υπηρετώντας ιδεολογικές αγκυλώσεις και σκοπιμότητες».
Ακούστηκε παραδοσιακό μοιρολόι μπροστά στο μνημείο, έγινε προσκλητήριο νεκρών και ακολούθησε κατάθεση στεφάνων.
Συμμετείχαν στην τελετή μνήμης ο βουλευτης Θεσπρωτίας της Ν.Δ. Βασίλης Γιόγιακας, ο δήμαρχος Σουλίου Θανάσης Ντάνης, ο αντιπεριφερειάρχης Θεσπρωτίας Θωμάς Πιτούλης, ο δήμαρχος Ηγουμενίτσας Παναγιώτης Νταής, ο δήμαρχος Φιλιατών Βασίλης Τζίγκος, ο δήμαρχος Διστόμου Ιωάννης Στάθας, η Πρόεδρος του Περιφερειακού Συμβουλίου Σταυρούλα Μπραΐμη-Μπότση, ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Παραμυθιάς Θωμάς Οικονόμου, αντιδήμαρχοι, δημοτικοί και περιφερειακοί σύμβουλοι, οι τοπικές αστυνομικές και στρατιωτικές αρχές εκπρόσωποι φορέων και συλλόγων, καθώς και πλήθος πιστών.
Άλλες εκδηλώσεις
Αμέσως μετά την τελετή στο μνημείο πεσόντων, έγινε ο τερματισμός του αγώνα δρόμου θυσίας, όπου συμμετείχαν κυρίως νέοι και νέες από την περιοχή και όχι μόνο, στους οποίους απονεμήθηκαν μετάλλια και έπαινοι συμμετοχής.
Εξάλλου το τριήμερο 28 έως 30 Σεπτεμβρίου οργανώθηκε στο Κλειστό Γυμναστήριο Παραμυθιάς το τουρνουά μπάσκετ των 49 προκρίτων.
Μουσείο για τους εκτελεσθέντες
Ένα πάγιο αίτημα των κατοίκων της Παραμυθιάς είναι η δημιουργία Μουσείου για τους 49 εκτελεσθέντες της Παραμυθιάς. Είχε δρομολογηθεί παλαιότερα η ίδρυσή του, αλλά, τελικά, δεν υλοποιήθηκε.
Εκεί μπορεί να συγκεντρωθούν ατομικά αντικείμενα των εκτελεσθέντων, όπως και άλλο σχετικό υλικό, και θα συμβάλλει το Μουσείο να μη σβήσουν οι ιστορίες και οι ιστορικές μνήμες και να μη γέρνουν κάτω από το ασήκωτο βάρος του παρελθόντος, αλλά και θα αναδειχθεί το βάρος της θυσίας τους διαχρονικά, που θα πρέπει να αποτελεί ουσιαστικό παράδειγμα χρέους.
Το ιστορικό και οι εκτελεσθέντες
Αρχιτέκτονας της μεγάλης συμφοράς ο Μαζάρ Ντίνο, αρχηγός των μουσουλμανικών αποσπασμάτων.
Τη νύχτα της 27ης Σεπτεμβρίου 1943 αποσπάσματα ένοπλων μουσουλμάνων με επικεφαλής Γερμανό αξιωματικό συνέλαβαν δεκάδες άνδρες κάθε ηλικίας.
Η έναρξη των συλλήψεων δόθηκε με τη ρίψη φωτοβολίδων, ενώ ταυτόχρονα η πόλη βούιζε από τους θρήνους γυναικών και παιδιών.
Οι συλληφθέντες μεταφέρθηκαν στις υπόγειες αίθουσες του Δημοτικού Σχολείου. Σαν αιτιολογία προβάλλεται το γεγονός του φόνου έξι Γερμανών στρατιωτών στη θέση «Σκάλα» της Παραμυθιάς που τη φρουρούσαν αντάρτες του Ε.Δ.Ε.Σ. του λόχου Ποπόβου.
Οι δυνάμεις κατοχής είχαν ήδη θυροκολλήσει από τις 17-9-1943 στο οίκημα που στεγάζονταν τα γραφεία της τότε Κοινότητας Παραμυθιάς ανακοίνωση στην οποία αναφερόταν ότι «…για κάθε δολοφονία ή τραυματισμό Γερμανού στρατιώτη θα εκτελούνται δέκα χριστιανοί Έλληνες από την Παραμυθιά και τα πέριξ χωριά…».
Ανάμεσα στους 49 ο παπα-Βαγγέλης Τσαμάτος και ο Γυμνασιάρχης Κων. Σιωμόπουλος.
Στις 28-9-1943 με την εποπτεία των Γερμανών, 35 πατριώτες κρατούμενοι από τα γύρω χωριά άνοιξαν στο χωράφι ιδιοκτησίας Τσαμάτου, στη θέση «Άγιος Γεώργιος» (όπου σήμερα το Ηρώο των πεσόντων), τους ομαδικούς τάφους.
Στις 29-9-1943 το χάραμα της μέρας, μεταφέρθηκαν στον προκαθορισμένο τόπο της εκτέλεσης οι μελλοθάνατοι φρουρούμενοι από μουσουλμάνους Τσάμηδες και λίγους Γερμανούς.
Ακολούθησαν σκηνές φρίκης. Πατέρας παρακαλούσε ν’ αφήσουν ελεύθερο το 16χρονο γιο του και ο γιος ικέτευε να σκοτώσουν αυτόν και να αφήσουν τον πατέρα να αναθρέψει τις μικρότερες αδελφές. Τελικά εκτελέσθηκαν πατέρας και γιος.
Άλλοι προσπάθησαν με γενναιότητα να αντισταθούν, αλλά χτυπήθηκαν από τις σφαίρες των μουσουλμάνων Τσάμηδων, που είχαν περιζώσει την περιοχή.
Ώρα 7 το πρωί το κροτάλισμα των πολυβόλων έσβησε το χαμόγελο των αγέρωχων ανδρών.
Η εκτέλεση τους ανακοινώθηκε αμέσως με έγγραφο του γερμανικού φρουραρχείου Παραμυθιάς που θυροκολλήθηκε στο οίκημα όπου στεγάζονταν τα γραφεία της τότε Κοινότητας Παραμυθιάς.
Οι εκτελεσθέντες
Οι 49 Πρόκριτοι της Παραμυθιάς, που εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς κατακτητές, καθ’ υπόδειξιν των Τσάμηδων συνεργατών τους στις 29 Σεπτεμβρίου 1943:
1) Τσαμάτος Π. Ευάγγελος, ιερέας, 1879.
2) Αλιγιάννης Φ. Δημήτριος, χαλκουργός, 1876.
3) Αλιγιάννης Δ. Ιωάννης, παντοπώλης, 1918.
4) Αλιγιάννης Φ. Κωνσταντίνος, χαλκουργός, 1878.
5) Αλιγιάννης Κ. Σωτήριος, παντοπώλης, 1907.
6) Αποστολίδης Π. Απόστολος, υποδηματοποιός, 1898.
7) Βαλασκάκης Σ. Ελευθέριος, ιατρός. 1913.
8) Γιαννάκης Ι. Νικόλαος, καθηγητής Γυμναστικής, 1918.
9) Δρίμιζας Δ. Χαράλαμπος, ράφτης, 1894.
10) Ευαγγέλου Ε. Ευθύμιος, καφεπώλης, 1888.
11) Ζιάγκος Γ. Κωνσταντίνος, ιδιωτικός υπάλληλος, 1899.
12) Κακούρης Α. Περικλής, διδάσκαλος, 1906.
13) Κατσούλης Α. Κων/νος, διδάσκαλος.
14) Κλήμης Θ. Δημήτριος, σαγματοποιός, 1909.
15) Κοτζαλέρης Ε. Εμμανουήλ, διευθυντής Αγροτικής Τραπέζης.
16) Κουρσούμης Θ. Κων/νος, καφεπώλης.
17) Κωνσταντίνου Ι. Κων/νος, σιδηρουργός, 1909.
18) Κωνσταντίνου Ι. Παναγιώτης, σιδηρουργός, 1918.
19) Μάνος Π. Νικόλαος, εστιάτορας, 1890.
20) Μαρέτας Ν. Γεώργιος, εστιάτορας, 1900.
21) Μαρέτης Γ. Ανδρέας, ωρολογοποιός, 1895.
22) Μητσιώνης Α. Ιωάννης, συντηρητής ραπτομηχανών, 1890.
23) Μουσελίμης Σ. Γεώργιος, ράφτης, 1897.
24) Μουσελίμης Π. Σταύρος, ιδιωτικός υπάλληλος, 1894.
25) Μπαζάκος Θ. Ιωάννης, διδάσκαλος, 1909.
26) Μπάρμπας Γ. Νικόλαος, υφασματέμπορος, 1900.
27) Μπάρμπας Ν. Σπυρίδων, μαθητής, γιος του Μπάρμπα Γ. Νικολάου, 1927.
28) Νάστος Χ. Ευάγγλεος, παντοπώλης, 1884.
29) Πάκος Γ. Πάκος, αγροκτηματίας, 1906.
30) Παπαθανασίου Χ. Βασίλειος, καφεπώλης, 1895.
31) Πάσχος Π. Γεώργιος, παντοπώλης, 1897.
32) Πάσχος Δ. Λεωνίδας, δερματέμπορας, 1897.
33) Ράπτης Δ. Αθανάσιος, παντοπώλης, 1880.
34) Ρίγγας Γ. Αθανάσιος, παντοπώλης, 1878.
35) Σιαμάς Π. Γεώργιος, ταχυδρομικός υπάλληλος, 1894.
36) Σιωμόπουλος Β. Κωνσταντίνος, γυμνασιάρχης, 1888.
37) Σπυρομήτσιος Π. Σπυρίδων, υποδηματοποιός, 1892.
38) Στρουγγάρης Α. Ανδρέας, παντοπώλης, 1911.
39) Σωτηρίου Χ. Κων/νος, αγωγιάτης, 1887 (γιος και πατέρας από το Γαρδίκι που διέμεναν στην Παραμυθιά στα σπίτια των αδερφών Τσούλα).
41) Τζώης Δ. Κων/νος, βιβλιοπώλης, 1898.
42) Τσαμάτος Ε. Νικόλαος, ράφτης, 1903.
43) Τσίλης Δ. Κωνσταντίνος, αγωγιάτης, 1911.
44) Τσούλας Β. Γεώργιος, ζαχαροπλάστης, 1898.
45) Τσούλας Β. Θεόδωρος, υποδηματοποιός, 1907.
46) Τσούλας Β. Κων/νος, υποδηματοποιός, 1902.
47) Φάτσιος Γ. Θωμάς, μυλωνάς, 1885.
48) Φείδης Θ. Αριστοφάνης, ιδιωτικός υπάλληλος.
49) Χρυσοχόου Κ. Απόστολος, συνταξιούχος σχολάρχης, 1882.
Υπόκλιση καρδίας μπροστά στο Μνημείο των 49 Προκρίτων
Κάθε φορά, που βρισκόμαστε μπροστά στο μνημείο των 49 αδίκως εκτελεσθέντων Προκρίτων της Παραμυθιάς αισθανόμαστε την ανάγκη, τη βαθιά ανάγκη, για μια βαθιά υπόκλιση καρδιάς, προς τα θύματα των Γερμανών κατακτητών και των συνεργατών τους «Τσάμηδων»
Συγκινούμαστε, μέχρι δακρύων κάποτε, βλέποντας τις μορφές των θυμάτων στο μνημείο, μεταξύ των οποίων ένας 16χρονος και ένας ιερέας.