Από τον ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΣΠΥΡΟΥ*
Το πρώτο βράδυ του Σεπτέμβρη -με αφορμή τη μνήμη του Αγίου Μάμαντα που τιμάται από την Εκκλησία στις 2 του μηνός- λαμβάνουν χώρα μοναδικά και γραφικά έθιμα, τα οποία συνδυάζουν την παράδοση με τη θρησκευτική ζωή και την Ιστορία.
Ενα από τα μεγαλύτερα πανηγύρια της χώρας πραγματοποιείται στο ομώνυμο χωριό στην Χαλκιδική. Αναφορικά με την τοποθεσία που χτίστηκε ο ναός, υπάρχουν μόνο προφορικές μαρτυρίες. Λέγεται, ότι στο μετόχι της Ι. Μονής Βατοπαιδίου, οι μοναχοί έβλεπαν ένα φως μέσα στη θάλασσα κι όταν βούτηξαν να διαπιστώσουν περί τίνος πρόκειται, βρήκαν την εικόνα του Αγίου Μάμαντα. Αμέσως, την τοποθέτησαν πάνω στον αραμπά, την άμαξα, και τη μετέφεραν στο χωριό. Τα ζώα όμως σταμάτησαν να κινούνται σε ένα σημείο, υποδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο, τον χώρο ανέγερσης του ναού. Οι πιστοί ακολούθησαν το σημάδι και έχτισαν αρχικά ένα ξωκλήσι και στη συνέχεια τον μεγάλο ναό. Τότε ήταν που καθιερώθηκε και το όνομα της περιοχής. Μάλιστα με Βασιλικό Διάταγμα του 1932 ορίζονται οι ημερομηνίες διεξαγωγής του πανηγυριού, από τις 29 Αυγούστου ως τις 4 Σεπτεμβρίου και για τον λόγο αυτό δεν επετεύχθη ποτέ χρονική επέκταση της διοργάνωσης.
ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΗ ΕΙΚΟΝΑ
Ο ενοριακός Ιερός Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου, Αγίου Μάμαντος, ο νέος ναός δηλαδή, θεμελιώθηκε το έτος 1960 -δεν υπάρχει επίσημα η ακριβής ημερομηνία- από τον εφημέριο π. Αθανάσιο Κοντό, αφού δεν υπήρχε Μητροπολίτης Κασσανδρείας. Δραττόμενοι της απουσίας Ιεράρχη δεν έλαβαν άδεια ανέγερσης, ούτε χρησιμοποίησαν αρχιτέκτονα. Στον ναό φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα του πολιούχου Αγίου Μάμαντος, ιερά λείψανα του Αγίου καθώς και των Αγίου Δωροθέου, Αγίου Χριστοφόρου και Αγίας Παρασκευής.
Παράλληλα, στις Σπέτσες λαμβάνει χώρα ένα πολύ ιδιαίτερο έθιμο, το οποίο συνδέεται άμεσα με τον βίο του αγίου, αλλά και με τον ναό του που βρίσκεται ακριβώς πάνω στην παραλία των Σπετσών, δίπλα από το λιμάνι. Ο εν λόγω ναός είναι κτίσμα της δεκαετίας του ‘50, σε σημείο, όπου υπήρχε ο πρώτος ναός του αγίου, ο οποίος είχε χτιστεί πριν από περίπου 180 χρόνια. Μετά τον πανηγυρικό Εσπερινό, λοιπόν, οι άμαξες του νησιού περνούν από την εκκλησία και ο ιερέας αγιάζει τα άλογα και τους αμαξηλάτες. Εξάλλου, επειδή ο Άγιος Μάμας υπήρξε ποιμήν αλόγων, θεωρείται προστάτης των ζώων.
Η δεύτερη πράξη του εθίμου είναι ένα δρώμενο άκρως γραφικό που εντυπωσιάζει τους επισκέπτες του νησιού και συνδέεται άμεσα με το πρώτο εκκλησάκι του αγίου. Ήταν 1η Σεπτέμβρη του 1850, όταν ένας Σπετσιώτης καπετάνιος δέχθηκε να πραγματοποιήσει μια μεταφορά στο νησί. Το εμπόρευμα ήταν δεκάδες οκάδες μούστου, για να φτιάξουν οι συντοπίτες του κρασί. Γέμισε το αμπάρι και ξεκίνησε. Ενώ όλα κυλούσαν ομαλά, στο στενό ανάμεσα στις Σπέτσες και τις πελοποννησιακές ακτές της Ερμιονίδας έπιασε ξαφνική κακοκαιρία. Ήταν ένα μπουρίνι που ο έμπειρος καπετάνιος όμοιό του δεν είχε συναντήσει. Το πλήρωμα και οι επιβάτες του πλοίου είχαν τρομοκρατηθεί. Δεν πίστευαν ότι θα καταφέρουν να γλυτώσουν. Όλα έδειχναν πως δεν υπήρχε ελπίδα. Επικρατούσαν κραυγές, φωνές και κλάματα. Ο καπετάνιος, όμως, δεν έχασε την πίστη του. Ανέβηκε στο κατάστρωμα και προσευχήθηκε στον Θεό. Επικαλέσθηκε τη βοήθεια του αγίου που θα γιόρταζε την επόμενη ημέρα, χωρίς να γνωρίζει ποιος είναι αυτός. «Μακάρι να σωθούμε άγιε μου και θα χτίσω ένα εκκλησάκι στη μνήμη σου», φαίνεται να είπε φωναχτά ο καπετάνιος, σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση.
ΤΟ ΤΑΜΑ
Και το θαύμα έγινε. Η θάλασσα ηρέμησε. Το πλοίο έφτασε στον προορισμό του χωρίς κανένα απολύτως πρόβλημα. Ο καπετάνιος με το που έφτασε στο λιμάνι πριν ακόμη ξεφορτώσει το εμπόρευμα κατευθύνθηκε στην πρώτη εκκλησία και εξιστορώντας στον παπά τι του συνέβη ζήτησε να μάθει ποιος άγιος γιορτάζει στις 2 Σεπτεμβρίου. Ηταν ο Αγιος Μάμας. Και το τάμα εκπληρώθηκε. Στην παραλία δίπλα στο λιμάνι χτίστηκε το πρώτο εκκλησάκι του αγίου. Η παράδοση, μάλιστα, αναφέρει ότι ήταν κρασόκτιστο, διότι ο καπετάνιος χρησιμοποίησε αντί για νερό κρασί από τον μούστο που μετέφερε. Ζήτησε, επίσης, να αγιογραφηθεί μια εικόνα, η οποία διασώζεται ακόμη και υπάρχει στον σημερινό ναό, στην οποία απεικονίζονται ο Άγιος Νικόλαος, προστάτης των ναυτικών, ο Άγιος Μάμας και στη μέση το πλοίο που σώθηκε εκείνο το βράδυ.
Σε ανάμνηση αυτού του θαύματος, λοιπόν, αναβιώνει σήμερα ένα πολύ όμορφο έθιμο. Παιδιά κάθε ηλικίας την τελευταία εβδομάδα του Αυγούστου ασχολούνται ώρες ατελείωτες με την κατασκευή μικρών καραβιών στα οποία τοποθετούν ένα μικρό κεράκι και μετά τον Εσπερινό τα αφήνουν στην θάλασσα μπροστά στο ναό. Όταν ο καιρός το επιτρέπει, μάλιστα, τα καραβάκια φτάνουν μέχρι απέναντι, στην Κόστα.
Το έθιμο αυτό, όμως, θα μπορούσαμε να το συσχετίσουμε και με τη ζωή του αγίου. «Την θάλασσαν διήλθεν ώσπερ ζων, και ταύτης τρικυμίας χαλινών, θαυμασίως λάρνακά σου, Μόρφου τη πόλει κατεστήριξας» διαβάζουμε στο απολυτίκιο του. Σύμφωνα με το συναξάρι, οι ειδωλολάτρες έριξαν τη λάρνακα με το λείψανο του Αγίου στις ακτές της Μικράς Ασίας. Με θαυμαστό τρόπο, όμως, έπλευσε και έφτασε μέχρι τις βόρειες ακτές της Κύπρου και συγκεκριμένα στην πόλη της Μόρφου. Εκεί χτίστηκε ναός προς τιμήν του και τοποθετήθηκε η λάρνακα. Την περίοδο των Σταυροφοριών, όμως, μετέφεραν το μεγαλύτερο μέρος του λειψάνου στη Δύση, ενώ η κάρα διασώζεται σε πόλη της Γαλλίας.
*Αναδημοσίευση από την Εφημερίδα “Ορθόδοξη Αλήθεια”