Στις 15 Μαΐου 2024, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος εκφώνησε την κεντρική ομιλία στο Παγκόσμιο Φόρουμ Διαλόγου KAICIID στη Λισαβόνα της Πορτογαλίας.
Στην ομιλία του τόνισε την αφοσίωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου στον διαθρησκειακό διάλογο, υπογραμμίζοντας ιδιαίτερα τον σημαντικό ρόλο του Μητροπολίτη Χαλκηδόνος κ. Εμμανουήλ στα προγράμματα του KAICIID.
Ο Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος τόνισε τη σημασία της ευαισθητοποίησης σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, της διατήρησης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της προώθησης συνεργατικών μονοπατιών για την ειρήνευση και την οικολογική βιωσιμότητα. Τόνισε ότι η κλιματική κρίση είναι ένα βαθύ πνευματικό ζήτημα, προτρέποντας να θεωρηθεί η φροντίδα για τη δημιουργία ως ιερή υποχρέωση.
Αναφέρθηκε στην Εγκύκλιο της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθόδοξης Εκκλησίας του 2016, η οποία προσδιόρισε τις πνευματικές και ηθικές ρίζες της οικολογικής κρίσης και ζήτησε ριζική αλλαγή της συμπεριφοράς απέναντι στη δημιουργία. Ανέφερε επίσης μια κοινή δήλωση που εκδόθηκε την 1η Σεπτεμβρίου 2021 με τον Πάπα Φραγκίσκο και τον Αρχιεπίσκοπο Justin Welby, στην οποία τονίζεται η ευθύνη των θρησκευτικών ηγετών να θέσουν τα έθνη και τις εταιρείες προ των ευθυνών τους για την περιβαλλοντική διαχείριση.
Τέλος, ο Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος αναφέρθηκε στην πρόσφατη πανδημία, τονίζοντας τη διασύνδεση των παγκόσμιων κρίσεων και την ανάγκη συνεργασίας για την αντιμετώπισή τους. Προέτρεψε σε μια επιλογή μεταξύ της κοντόφθαλμης σκέψης και της μετασχηματιστικής δράσης που βασίζεται στην πίστη.
Παρατίθεται η ομιλία του Οικουμενικού Πατριάρχη:
Αγαπημένοι φίλοι, αδελφοί και αδελφές,
Είναι μοναδικό προνόμιο και χαρά να βρίσκομαι μαζί με όλους εσάς μετά από τη γενναιόδωρη πρόσκληση του Παγκόσμιου Φόρουμ Διαλόγου KAICIID. Είμαστε προσωπικά εξοικειωμένοι με την ιδιαίτερη δέσμευση και την πλατφόρμα του KAICIID, ιδιαίτερα μέσω της εκτεταμένης συμμετοχής και της στενής σύνδεσης του Μητροπολίτη μας Χαλκηδόνος κ. Εμμανουήλ, του οποίου ο εξέχων ρόλος σε αυτό το διαθρησκειακό πρόγραμμα αντιπροσωπεύει την αφοσίωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου στον διμερή διάλογο και την πολυμερή συνομιλία σε διεθνές επίπεδο και διαθρησκειακό πλαίσιο.
Αν και δεν είναι η πρώτη μας συμμετοχή στην ανεκτίμητη και σημαίνουσα ατζέντα του KAICIID, η συγκεκριμένη εκδήλωση άγγιξε προσωπικά και βαθιά τις δικές μας ανησυχίες και τη διακονία μας καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας μας. Τις τελευταίες τρεις και πλέον δεκαετίες, επιδιώξαμε να ευαισθητοποιήσουμε για τα ανθρώπινα δικαιώματα και να διαφυλάξουμε την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Έχουμε, επιπλέον, τονίσει την ανάγκη δημιουργίας συνεργατικών οδών και έχουμε υπογραμμίσει την ανάγκη για ειρήνευση. Και, ίσως πάνω απ’ όλα, έχουμε θέσει την οικολογική βιωσιμότητα και τη φροντίδα της δημιουργίας στο επίκεντρο της προσοχής και της προστασίας μας. Αυτή η τελευταία διάσταση της διακονίας και της δέσμευσής μας είναι αυτή στην οποία θα θέλαμε να εστιάσουμε σήμερα. Και δίνουμε έμφαση στο περιβάλλον για τρεις λόγους:
Πρώτον, ανησυχούμε για το περιβάλλον, επειδή είμαστε πεπεισμένοι ότι η κλιματική κρίση δεν αποτελεί μια περιθωριακή ή περιφερειακή πρόκληση στον κόσμο μας. Έχει ειλικρινείς και βαθιές πνευματικές ρίζες, που πηγάζουν από τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε το δώρο της δημιουργίας ως θεϊκό δώρο και θεϊκή ευθύνη. Για εμάς, η φροντίδα για τη δημιουργία του Θεού δεν είναι μόνο ένα πολιτικό ή τεχνολογικό ζήτημα. Είναι πρωτίστως μια ιερή και πνευματική κλίση και υποχρέωση. Πράγματι, η διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και των πόρων του πλανήτη μας δεν είναι θέμα δημοσίων σχέσεων ή δήλωσης της μόδας. Εξάλλου, οι προσπάθειές μας να κινητοποιήσουμε τα εκκλησιάσματα και τους πιστούς σχετικά με την αειφορία ξεκίνησαν πολύ πριν η οικολογία θεωρηθεί δημοφιλής. Ήμασταν πεπεισμένοι από την αρχή – ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1980!- ότι η αειφορία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της δογματικής μας πίστης και της ορθής συμπεριφοράς. Ο σεβασμός της υλικής δημιουργίας και η εκμάθηση του να ζούμε με λιγότερα, καθώς και η προσφορά δόξας και ευχαριστίας στον Δημιουργό Θεό, είναι όλα κεντρικά και ζωτικής σημασίας για το σύστημα πεποιθήσεων και τον ηθικό μας κώδικα.
Γι’ αυτό και η ιστορική Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που πραγματοποιήθηκε στην Κρήτη τον Ιούνιο του 2016, εξέδωσε Εγκύκλιο Επιστολή προς τους πιστούς μας, υπογραμμίζοντας (στην παράγραφο 14) ότι “οι ρίζες της οικολογικής κρίσης είναι πνευματικές και ηθικές”, ενώ “η ρήξη στη σχέση ανθρώπου και δημιουργίας αποτελεί διαστροφή της αυθεντικής χρήσης της δημιουργίας του Θεού”. Επιπλέον, η αντιμετώπιση της οικολογικής κρίσης, τουλάχιστον “με βάση τις αρχές της χριστιανικής παράδοσης”, απαιτεί μια ριζική αλλαγή συμπεριφοράς απέναντι στη δημιουργία και “ασκητισμό ως αντίδοτο στον καταναλωτισμό” και προϋποθέτει “τη μεγαλύτερη ευθύνη μας να παραδώσουμε ένα βιώσιμο φυσικό περιβάλλον στις μελλοντικές γενιές”. Η ίδια εγκύκλιος κατέληγε στο συμπέρασμα ότι το οικολογικό πρόβλημα “στρέφει την προσοχή μας στις κοινωνικές διαστάσεις και στις τραγικές συνέπειες της καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος”.
Αυτό μας οδηγεί στον δεύτερο λόγο για τον οποίο πιστεύουμε ότι το περιβάλλον είναι ένα θέμα που απασχολεί όλους τους θρησκευτικούς ηγέτες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, την 1η Σεπτεμβρίου 2021, εκδώσαμε και υπογράψαμε μια κοινή δήλωση με τον Πάπα Φραγκίσκο και τον Αρχιεπίσκοπο του Καντέρμπουρι Τζάστιν Ουέλμπι, παρατηρώντας ότι όλοι οι θρησκευτικοί ηγέτες έχουν καθήκον να θέσουν τα έθνη, τις κοινότητες και τα άτομα προ των ευθυνών τους για τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφερόμαστε σήμερα στον πλανήτη μας. Κακοποιούμε και εκμεταλλευόμαστε τη γη και τους πόρους της, επειδή δεν θεωρούμε αυτόν τον πλανήτη ιερό.
Δεν μπορεί να υπάρχει κανένας λόγος ή δικαιολογία για την αδιαφορία ή την αδράνειά μας. Σήμερα, όλοι μας γνωρίζουμε καλά τις στενές και άρρηκτες σχέσεις της οικολογικής κρίσης με τα παγκόσμια προβλήματα της φτώχειας, της μετανάστευσης και των συγκρούσεων. Πώς μπορούμε, ως θρησκευτικοί ηγέτες, να μην επιδιώκουμε την ευημερία των κατοίκων του κόσμου; Πώς μπορούμε να μην φέρουμε στο φως την εκμετάλλευση που δημιουργείται από βιομηχανίες και εταιρείες, συχνά με την άδεια ή την ανοχή πολιτικών και κρατών; Αυτό είναι σίγουρα ένα θεμελιώδες και κρίσιμο μέρος της υπηρεσίας μας ως εκπρόσωποι της θρησκείας.
Τρίτον, και τελευταίο, κατά τη διάρκεια της πρόσφατης πανδημίας, μάθαμε πόσο ευάλωτοι είμαστε ως άνθρωποι και πόσο εύθραυστο είναι το περιβάλλον μας, αν δεν συνεργαστούμε. Τα κοινωνικά μας συστήματα αποδυναμώθηκαν και διαπιστώσαμε ότι δεν μπορούμε να ελέγξουμε τα πάντα. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι οι τρόποι με τους οποίους χρησιμοποιούμε το χρήμα και οργανώνουμε τις κοινωνίες μας δεν έχουν ωφελήσει όλους. Βρισκόμαστε αδύναμοι και ανήσυχοι, βυθισμένοι σε μια σειρά κρίσεων -για παράδειγμα, στην υγεία, τα τρόφιμα, την οικονομία και την κοινωνία- οι οποίες είναι βαθιά και άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους. Αυτές οι κρίσεις μας παρουσιάζουν μια ξεκάθαρη επιλογή. Βρισκόμαστε στη θέση είτε να τις αντιμετωπίσουμε με κοντόφθαλμο τρόπο και κερδοσκοπία (που είναι ο δρόμος ενός κόσμου αποξενωμένου από τον Θεό) είτε να τις εκμεταλλευτούμε ως ευκαιρία για μεταστροφή και μεταμόρφωση (που είναι ο δρόμος της πίστης).
Αν μπορούσαμε να σκεφτούμε την ανθρωπότητα ως οικογένεια και να εργαστούμε από κοινού για ένα μέλλον βασισμένο στο κοινό καλό, θα βρεθούμε να ζούμε σε έναν πολύ διαφορετικό κόσμο. Μαζί -όλοι μας σε συνεργασία- μπορούμε να μοιραστούμε ένα όραμα για τη ζωή όπου όλοι ανθίζουν και κανένας δεν αγνοείται. Μαζί, μπορούμε να δράσουμε με αγάπη, δικαιοσύνη και έλεος, προκειμένου να βαδίσουμε προς μια πιο δίκαιη και πιο ολοκληρωμένη κοινωνία με εκείνους που είναι πιο ευάλωτοι στο κέντρο του σύμπαντός μας.
Ωστόσο, αγαπητοί φίλοι, αυτό συνεπάγεται αναπόφευκτα αλλαγές – μερικές φορές ριζικές και ακόμη και δύσκολες αλλαγές. Αλλά αυτός είναι ο αυθεντικός τρόπος μετασχηματισμού. Αυτός είναι ο αυθεντικός τρόπος του μετασχηματιστικού διαλόγου και της οικοδόμησης της ειρήνης. Και αυτός είναι ο μόνος δρόμος προς τη συνεργασία και τη συμπερίληψη. Ως λειτουργοί της θρησκείας, πρέπει να ευαισθητοποιηθούμε σχετικά με τους τρόπους με τους οποίους χρησιμοποιούμε τους πόρους μας. Ως θρησκευτικές κοινότητες, πρέπει να ανακαλύψουμε νέους τρόπους συνεργασίας προκειμένου να καταρρίψουμε τα εμπόδια μεταξύ θρησκειών, πολιτισμών και λαών. Είθε ο Θεός να καθοδηγήσει πραγματικά τα βήματά μας προς αυτή την κατεύθυνση.
Είθε ο Θεός να σας ευλογεί όλους! Σας ευχαριστούμε για την ευγενική σας προσοχή!
Μετάφραση: Ιωάννα Γεωργακοπούλου