Ιστορικές στιγμές εκτυλίχθηκαν το απόγευμα του Σαββάτου 12 Οκτωβρίου 2024 στην πόλη της Καστοριάς, καθώς με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 120 ετών από τον θάνατο του Παύλου Μελά, πραγματοποιήθηκε μέσα σε έντονο συγκινησιακά κλίμα, αλλά συνάμα και με αισθήματα χαράς, η μεγαλειώδης Πομπή Τιμής και μνήμης στον αθάνατο ήρωα της Μακεδονίας!
Την ευθύνη για την διοργάνωση της εκδήλωσης αυτής είχε η Π.Ε Καστοριάς σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό Σύλλογο Καστοριάς ”Αθανάσιος Χριστόπουλος”, ο οποίος και έκανε την πρόταση, κατόπιν προτροπής και επιθυμίας του Μητροπολίτου κ. Καλλινίκου καθώς κατά συγκυρία, η συμπλήρωση των 120 ετών από την ημέρα που θυσιάστηκε ο Παύλος Μελάς συμπίπτει με την εξαγωγή των οστών του ήρωα από τον μόνιμο τόπο εναπόθεσης τους, στο Ιερό παρεκκλήσιο Ταξιαρχών της Ιεράς Μητροπόλεως, λόγω εργασιών αποκατάστασης από την Αρχαιολογική υπηρεσία.
Η μεγαλειώδης και συγκινητική πομπή είχε σημείο εκκίνησης το κτίριο της Π.Ε Καστοριάς, όπου στις 6.00 το απόγευμα έφτασαν επί στρατιωτικού οχήματος τα οστά του Παύλου Μελά καθώς και αυτά της πολυαγαπημένης συζύγου του Ναταλίας. Τα οστά, τυλιγμένα στη γαλανόλευκη, έφεραν στα χέρια τους απόγονοι Μακεδονομάχων ενδεδυμένοι την ιστορική στολή! Αμέσως σχηματίστηκε η πομπή με κατεύθυνση την παραδοσιακή πλατεία των Αφων Εμμανουήλ στο Ντολτσό.
Στην κεφαλή τέθηκε η Στρατιωτική φιλαρμονική Ορχήστρα του Γ’ Σ.Σ Θεσσαλονίκης. Ακολουθούσε το στρατιωτικό όχημα με τα οστά του ήρωα και της συζύγου του, κυκλωμένα τιμητικά από τους απογόνους Μακεδονομάχων με το λάβαρο που φέρει την μορφή του Παύλου Μελά. Πίσω από το όχημα ακολούθησαν ο Μητροπολίτης κ Καλλίνικος με όλες τις τοπικές αρχές, μεταξύ των οποίων η βουλευτής Καστοριάς κ. Μαρία Αντωνίου, ο Στρατηγός του Γ. Σ.Σ Αντιστράτηγος Ἀθανάσιος Γαρίνης ο Αντιπεριφερειάρχης Καστοριάς κ. Δημήτρης Σαββόπουλος, ο θεματικός Αντιπεριφερειάρχη κ. Πασχάλης Χαρούμενος, ο δήμαρχος Καστοριάς κ. Ιωάννης Κορεντσίδης, ο δήμαρχος Άργους Ορεστικού κ. Παναγιώτης Κεπαπτσόγλου, οι διοικητές της Αστυνομίας και της Πυροσβεστικής. Ακολουθούσαν Στρατιωτικοί και η αντιπροσωπεία των σπουδαστών της Σχολής Ευελπίδων από την Αθήνα, η οποία προκάλεσε ιδιαίτερη αίσθηση και συγκίνηση με την τιμητική παρουσία της, καθώς και ο μεγάλος ήρωας, είχε φοιτήσει στην ίδια σχολή!
Ακολούθησαν οι Φιλαρμονικές ορχήστρες και οι συμμετέχοντες σύλλογοι. Αξίζει να τονιστεί ότι συμμετείχαν και σύλλογοι που ήρθαν και από άλλα μέρη της Ελλάδας προκειμένου να τιμήσουν έτσι τον Παύλο Μελά και τα 120 χρόνια της θυσίας τους. Η συμμετοχή δε ήταν τόσο μεγάλη ώστε να σχηματιστεί μια μεγαλόπρεπη πομπή η οποία χωρίς καμία υπερβολή, κάλυψε σχεδόν όλη την απόσταση από την στροφή προς την πλατεία Ντολτσού ώς και το κτίριο της ΠΕ Καστοριάς, από όπου και ξεκίνησε! Ακόμα να αναφερθεί, ότι την ιστορική αυτή πομπή, παρακολούθησε πλήθος κόσμου, είτε από τα κείμενα καταστήματα, είτε από τα πεζοδρόμια της οδού Μεγάλου Αλεξάνδρου, με πολλά μικρά παιδιά που κρατούσαν σημαίες στα χέρια τους. Αναλυτικά συμμετείχαν οι παρακάτω σύλλογοι και Φιλαρμονικές ορχήστρες:
- Στρατιωτική Μουσική ΣΜΣ/Γ’ ΣΣ «Μέγας Αλέξανδρος» Θεσσαλονίκης
- Στρατιωτική Μουσική ΣΜΣ/9 Μ/Π ΤΑΞ «Αδριανούπολη» Κοζάνης
- Φιλαρμονική Δήμου Κοζάνης “Πανδώρα”
- Φιλαρμονική Δήμου Φλώρινας
- Σύλλογος Φίλων Φιλαρμονικής Γρεβενών “Ορφεύς”
- Φιλαρμονική Μπαϊρακτάρειου Δημοτικού Ωδείου Δήμου Καστοριάς
- Φιλαρμονική Δήμου Άργους Ορεστικού
- Σύλλογος Ιστορικής Αναβίωσης “Βοστίτσα 1821” (Αίγιο)
- Μορφωτικός-Πολιτιστικός Σύλλογος “Μαρκίδες Πούλιου” Σιάτιστας
- Σύλλογος Μικρασιατών Π.Ε. Κοζάνης
- Πολιτιστικό Σωματείο Λύκειο των Ελληνίδων, παράρτημα Φλώρινας
- Φιλαθλητικός Ορειβατικός Σύλλογος Εράτυρας
- Πολιτιστικός Σύλλογος Καστοριάς “Αθανάσιος Χριστόπουλος”
- Σύλλογος Απογόνων Μακεδονομάχων Ν. Καστοριάς ” ο Παύλος Μελάς”
- Μουσικοφιλολογικός Σύλλογος Καστοριάς “Αρμονία”
- Εξωραϊστικός και Μορφωτικός Σύλλογος Μανιάκων
- Σύλλογος Γυναικών Κωσταραζίου “Διαμαντόνυφη”
- Μορφωτικός Σύλλογος “Η ΟΡΕΣΤΙΣ” Άργους Ορεστικού
- Πολιτιστικός Σύλλογος Νταηλάκη “Η Πρόοδος”
- Εκπολιτιστικός Σύλλογος Πολυκάρπης “Δημιουργία”
- Σύλλογος Γυναικών Τοιχιού
- Εκπολιτιστικός Σύλλογος Δισπηλιού
- Επιμορφωτικός Σύλλογος Κορησού “ο Άγιος Διονύσιος”
- Οργάνωση Ποντίων Ν. Καστοριάς
- Σύλλογος Απολλωνιαδιτών Καστοριάς
- Λαογραφικός Όμιλος “Αργέσται” Άργους Ορεστικού
- Πολιτιστικός Εξωραϊστικός Σύλλογος Φουντουκλή-Χλόη
- Προοδευτικός Σύλλογος Κυριών Καστοριάς
- Πολιτιστικός Εξωραϊστικός Λαογραφικός Σύλλογος “ΟΜΟΝΟΙΑ”
- Όμιλος Πολιτιστικής Ανάπτυξης Καστοριάς “ΜΥΗΣΙΣ”
- Πολιτιστικός Εξωραϊστικός Λαογραφικός Σύλλογος Αμπελοκήπων ΠΕΛΣΑ
- Πολιτιστικός Σύλλογος Μαυροχωρίου “ΕΜΠΝΟΟΣ”
- 1ο Πρότυπο Γενικό Λύκειο Καστοριάς
- Εργαστήρι Λαογραφίας και Παραδοσιακού Χορού “ΟΡΜΟΣ”
- Σύλλογος Γυναικών Νεστορίου
- Σύλλογος Μικρασιατών “Η ΚΥΖΙΚΟΣ” Άργους Ορεστικού
- Ιστορικές και συγκινητικές στιγμές στην πλατεία Ντολτσού
Όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα η μεγαλειώδης και μοναδική στα χρονικά της πόλης πομπή, είχε κατάληξη την πλατεία Αφών Εμμανουήλ στην παραδοσιακή συνοικία του Ντολτσού. Εκεί εκτυλίχθηκαν μοναδικής ομορφιάς αξίας και αίσθησης στιγμές, αφήνωντας ιστορία και αποδίδωντας λαμπρή τιμή στον ήρωα Παύλο Μελά, σύμβολο του Μακεδονικού αγώνα.
Όταν το στρατιωτικό όχημα έφτασε στην είσοδο της πλατείας στάθμευσε κατά τέτοιο τρόπο ώστε όλοι οι συμμετέχοντες, εισερχόμενοι στην πλατεία να αποδίδουν τιμή και ευγνωμοσύνη! Πρώτοι εισήλθαν στο χώρο οι επίσημοι και ακολούθησαν οι σύλλογοι από τους οποίους ένα μέλος τους, εναπόθετε επί των σκεπασμένων με την Ελληνική σημαία οστά του Παύλου και της Ναταλίας Μελά, ένα άσπρο τριαντάφυλλο και έτσι εισέρχονταν επί του χώρου της πλατείας. Την ίδια ώρα το μουσικό σύνολο από το Μουσικό σχολείο Καστοριάς, ερμήνευε το μουσικό μέρος του πασίγνωστου δημώδους άσματος ”Σαν τέτοια ώρα στο βουνό, ο Παύλος πληγωμένος…” σκορπίζοντας ρίγη συγκίνησης, φέρνοντας ακόμα και δάκρυα στα μάτια πολλών.
Μετά την ολοκλήρωση της εισόδου όλων των συμμετεχόντων στην πλατεία, το στρατιωτικό όχημα με τα οστά του Παύλου και της Ναταλίας Μελά, αποχώρησε προκειμένου τα οστά να επιστρέψουν στον προσωρινό τόπο φύλαξης τους, μέχρι να τοποθετηθούν και πάλι στον μόνιμο τόπο, στο παρεκκλήσιο των Ταξιαρχών, μετά την ολοκλήρωση των εργασιών.
Η θέα της πλατείας των Αφών Εμμανουήλ ήταν άκρως εντυπωσιακή, καθώς πλημμύρισε από ιστορία και παράδοση! Οι σύλλογοι με τις υπέροχες παραδοσιακές στολές που ήταν ενδεδυμένοι, παραταγμένοι δεξιά και αριστερά από την σκηνή, δημιούργησαν ένα μοναδικό ”ψηφιδωτό” ξυπνώντας μνήμες, σκέψεις και αισθήματα για την βαριά ιστορία του τόπου, Μάλιστα η συμμετοχή κάθε λογής ελληνικής φυλής (πόντιοι, βλάχοι κτλ) που αργότερα ενώθηκαν σε κοινό χορό, γέμισαν με Ελλάδα και βαθιά αισθήματα ομόνοιας και σεβασμού για την παράδοση και την ιστορία, χαρίζοντας εκπληκτικής ομορφιάς εικόνες που θα μείνουν χαραγμένες στη μνήμη όλων!
Την εκδήλωση χαιρέτησε ο Μητροπολίτης κ. Καλλίνικος, ο οποίος με έκδηλη την συγκίνηση του για τις ιστορικές αυτές στιγμές ανέφερε:
Αγαπητοί Άρχοντες, πολιτικοί και στρατιωτικοί
αγαπητοί μου
Εκατόν είκοσι χρόνια από την θυσία του Παύλου Μελά και τελούμε σήμερα χρέος ιερό προς τον ήρωα που μας χάρισε εν πολλοίς την ελευθερία της Μακεδονίας.
Τελούμε χρέος ιερό, τιμής και μνήμης, για πρώτη φορά με τριήμερες εκδηλώσεις, μεταξύ των οποίων η σημερινή πορεία, με την παραδοσιακή αυτή ενδυματολογική και μουσική πανδαισία, με την παρουσία των εκατοντάδων μελών, μικρών και μεγάλων, όλων αυτών των Συλλόγων, από όλη την Δυτική Μακεδονία, και όχι μόνο, και του Μουσικού μας Σχολείου.
Είναι μια πορεία κατά την οποία για πρώτη και τελευταία φορά είχαμε μαζί μας τα οστά του ήρωα Παύλου Μελά και της συζύγου του Ναταλίας, και κατά την είσοδό σας εδώ στην πλατεία Ντολτσού αποτίσατε φόρο τιμής.
Όταν μετά τα Β´ Καραβαγγέλεια, που ήταν αφιερωμένα στον Παύλο Μελά, ο ενδοξότατος Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού, στρατηγός Γεώργιος Κωστίδης, μου είπε: «Σεβασμιώτατε, θέλω να τιμήσουμε ιδιαιτέρως τον Παύλο Μελά στην Καστορία, με αφορμή τα 120 χρόνια από την θυσία του», τότε ενωθήκαμε όλοι οι τοπικοί παράγοντες, Ιερά Μητρόπολη Καστορίας, Περιφερειακή Ενότητα Καστοριάς, Δήμοι Καστοριάς και Άργους Ορεστικού, Φορείς και Σύλλογοι, και «εκτελώντας διαταγές» του Αρχηγού μας, ετοιμάστηκε το εορταστικό αυτό τριήμερο.
Θα ήθελα όμως αυτή την ιερή στιγμή, να δώσω τον λόγο στο ίδιο το τιμώμενο πρόσωπο, στον ήρωα Παύλο Μελά, όπως ο λόγος του αυτός αποτυπώθηκε ατόφιοις στις επιστολές του προς την αγαπημένη του σύζυγο Ναταλία.
Λέγει ο Ήρωάς μας, την ημέρα που πέρασε για τελευταία φορά τα σύνορα της τότε Ελλάδος προς την Τουρκοκρατούμενη ακόμη Μακεδονία:
«Νάτα μου
Χθες, όταν τελείωσα το γράμμα μου, επήγα εις την Εκκλησίαν της Μονής με τους άνδρας μου. Είναι παλαιοτάτη βυζαντινή (όπως είναι όλες σχεδόν οι Εκκλησιές της Καστοριάς μας).
Οι τοίχοι κατάμαυροι σχεδόν σκεπασμένοι με εικόνες αγίων φωτίζεται μόνον από ένα μικρόν παράθυρον επάνω εις την αυλήν της μονής.
Ακούσαμεν τον εσπερινόν πρώτα και κατόπιν μας μετέλαβεν ο γέρων χωρικός ιερεύς της μονής. Ουδέποτε με τόσην κατάνυξιν μετέλαβα.
Ο νούς μου διαρκώς εστρέφετο προς Εκείνον (τον Κύριο Ιησού Χριστό) ο οποίος χάριν ημών και της θείας θρησκείας Του υπέστη το μαρτύριο. Το μέγεθος της θυσίας Του, το μέγεθος της αποστολής Του με έκαμναν να αισθάνομαι πόσον μικροί και πόσον μακράν Αυτού ευρισκόμεθα, αλλά συγχρόνως και με ενεθάρρυναν.
Πάντοτε Τον ελάτρευσα διά την θρησκείαν Του και Τον εθαύμασα διά την θυσίαν Του. Ελπίζω να μας βοηθήσει.
Αισθάνομαι τώρα ισχυρός, γενναίος και καλύτερος· έτοιμος δε να κάμω τα πάντα.
Μετά την Μετάληψιν, εδειπνήσαμεν ελαφρά και κατόπιν με τον λοχίαν, τον καλόν αυτόν άνθρωπον επί κεφαλής, επεράσαμεν τα σύνορα και ευρισκόμεθα ασφαλώς εδώ.
Χαίρε, αγάπη μου, μη με σκέπτεσαι πλέον εμένα, αλλ᾽ ευχήσου διά την επιτυχίαν της αγίας αποστολής μας.
Φίλησε την μητέρα μου και τους αδελφούς μου, ως επίσης όλην την αγίαν ελληνικήν και χριστιανικήν οικογένειάν σου…
Τα παιδιά φιλώ και ευλογώ.
Παύλος (Μακεδονία, Σάββατον 28 Αυγούστου 1904).
Και επειδή κατά την εορτή της συζύγου του βρίσκεται στην αποστολή του, της γράφει:
«Μεθαύριον είναι η εορτή σου, παιδί μου· σου εύχομαι να ζήσης πολλά πολλά χρόνια και πλέον ευτυχισμένα…»
Μια ευχή του Παύλου για την γυναίκα του που έπιασε, αφού η Ναταλία πέρασε τα εκατό χρόνια (1872-1973).
«Είθε να εκτελέσω μέρος των όσων ποθώ και επιστρέφων να ζήσω ήσυχος πλησίον σου και των παιδιών μου…».
Δεν ήταν ο Παύλος κάποιος αιμοβόρος τυχοδιώκτης, αλλά ένας ευτυχισμένος οικογενειάρχης.
«Σας φιλώ, παιδί μου, όλους και όλας και σας αγαπώ φοβερά.
Παύλος» (Λάρισα, Σάββατο, 21 Αυγούστου 1904).
Και καθώς ετοιμαζόταν να έρθει στην Καστοριά μας:
«…Σας φιλώ όλους, άγγελέ μου. Θα σου γράψω άλλην μίαν φοράν από τα σύνορα και έπειτα πλέον από την Καστορίαν. Παύλος» (Λάρισα, Κυριακή βράδυ, 22 Αυγούστου 1904).
Δεν πάτησε ο Παύλος το πόδι του στην πόλη της Καστορίας, αλλά κοιμάται αναπαυμένος σε αυτή.
Δεν τον είδε ζωντανό ο Γερμανός Καραβαγγέλης, αλλά τον κήδευσε και τώρα τα οστά τους αναπαύονται μαζί στο χώμα το ευλογημένο της μακεδονικής γης.
Και εμείς οι Καστοριανοί, και εγώ ο Μητροπολίτης Καστοριάς, έχουμε τον Παύλο και την Ναταλία γείτονές μας, έχουμε θησαυρισμένα τα πλέον πολύτιμα κειμήλια που μπορεί να έχει ένας λαός, ένα έθνος, μια Πατρίδα:
Τα οστά, τα κόκκαλα, από τα οποία βγήκε η ελευθερία.
Τα κόκκαλα του Παύλου Μελά, που σήμερα έχουμε μαζί μας.
Και για να παραφράσω τα λόγια του Εθνικού Ποιητή:
«Από τα κόκκαλα βγαλμένα των Ελλήνων τα ιερά», χαίρε ω χαίρε Καστοριά!
Χαιρετισμό απέστειλε σε αυτήν την σπουδαία εκδήλωση και Παμμακεδονική Ομοσπονδία ΗΠΑ, τον οποίο μετέφερε στο κοινό η γραμματέας του Συλλόγου Φίλων Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα Καστοριάς κ. Σόνια Ευθυμιάδου Παπασταύρου. Ο χαιρετισμός ανέφερε:
Ο πρόεδρος της Παμμακεδονικής Ομοσπονδίας των ΗΠΑ, κ. Παναγιώτης Πολιτίδης και όλα τα μέλη της οργάνωσής μας χαιρετίζουν την σημερινή εκδήλωση στην Καστοριά με αφορμή την επέτειο 120 ετών από την έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα και τον θάνατο του ήρωα Παύλου Μελά. Επιθυμούμε να τονίσουμε πως η σημερινή εκδήλωση στην πόλη της Καστοριάς όπου πρόκειται να γίνει η λιτάνευση των οστών του Ήρωα κατά την πομπή τιμής και μνήμης, αν και βρισκόμαστε μακριά σας, αναπτερώνει τις ελπίδες μας πως η ιστορία του Μακεδονικού Αγώνα δεν πρόκειται να σβήσει. Οι σκέψεις όλων μας βρίσκονται νοερά μαζί σας. Η θυσία του σηματοδότησε την ουσιαστική έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα, που κορυφώθηκε με τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913. Ο θάνατος του Παύλου Μελά έγινε γνωστός στην Αθήνα στις 18 Οκτωβρίου 1904 και συγκλόνισε 2 την κοινή γνώμη. Εμεις επισης αισθανομαστε την βαρια παρακαταθήκη που κληρονομήσαμε απο τον εθνικο ηρωα που μας οδηγει στις σκεψεις και στα εργα μας στον αγωνα για την Μακεδονια. Ο εθνικός μας ποιητής Κωστής Παλαμάς έγραψε για το θάνατό του: «Σε κλαίει λαός. Πάντα χλωρό να σείεται το χορτάρι στον τόπο που σε πλάγιασε το βόλι, ω παλικάρι. Πανάλαφρος ο ύπνος σου του Απρίλη τα πουλιά σαν του σπιτιού σου να τ’ ακούς λογάκια και φιλιά, και να σου φτάνουν του σκληρού χειμώνα οι καταρράχτες σαν τουφεκιού αστραπόβροντα και σαν πολέμου κράχτες. Πλατιά του ονείρου μας η γη και απόμακρη. Και γέρνεις εκεί και σβεις γοργά. Ιερή στιγμή. Σαν πιο πλατιά τη δείχνεις και τη φέρνεις σαν πιο κοντά»
Μετά τους χαιρετισμούς, το Μουσικό σχολείο Καστοριάς, απέδωσε το γνωστό δημοτικό άσμα ”Άσπρο τριαντάφυλλο φορώ” σε μια σημειολογία με τα άσπρα τριαντάφυλλα που κατά συγκινητικό τρόπο εναπέθεσαν νωρίτερα όλοι οι σύλλογοι στα οστά του ήρωα Παύλου Μελά και της συζύγου του Ναταλίας. Η πλατεία κυκλώθηκε απο εκατοντάδες χορευτές που χόρεψαν προς τιμήν του ήρωα και οι εικόνες δεν είναι εύκολο να περιγραφούν.
Την εκδήλωση πλαισίωσε και μουσικό σχήμα της Οργάνωσης Ποντίων Καστοριάς που απέδωσε στην ποντιακή άσματα για το μεγάλο παλικάρι και ήρωα του Μακεδονικού αγώνα.
Ακολούθησε η εμφάνιση του γνωστού και δημοφιλούς, σε όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό, τραγουδιστή της δημοτικής παραδοσιακής μουσικής και κυρίως της ηπειρωτικής, Σάββα Σιάτρα, ο οποίος απέδωσε τρία γνωστά δημοτικά τραγούδια για τον Παύλο Μελά, όπως το ”Κορίτσια από την Καστοριά” ενώ παράλληλα συνεχιζόταν ο χορός από τους συλλόγους επί της πλατείας.
Την ανεπανάληπτη αυτή και ιστορικής αξίας και σημασίας εκδήλωση, ολοκλήρωσε η Παραδοσιακή ορχήστρα των Αφων Βαλκάνιων από την Φλώρινα, με παραδοσιακά ακούσματα της Μακεδονίας υπό τον ήχο χάλκινων οργάνων.
Κατά αυτόν τον μοναδικό και ξεχωριστό τρόπο, λαός και αρχές, τίμησαν τον Παύλο Μελά, για πρώτη και τελευταία φορά, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε στο χαιρετισμό του ο Μητροπολίτης, με την παρουσία των οστών του και με την ευκαιρία της συμπλήρωσης των 120 ετών από την ημέρα που έδωσε την ζωή του, για μια ελεύθερη Μακεδονία.
Οι εκδηλώσεις τιμής και μνήμης για τα 120 χρόνια από τον θάνατο του Παύλου Μελά συνεχίστηκαν και ολοκληρώθηκαν την επόμενη ημέρα στον τόπο όπου θυσιάστηκε με την παρουσία του Αρχηγού ΓΕΣ Αντιστράτηγου Γεώργιου Κωστίδη.
