Από τον ΓΙΑΝΝΗ ΖΑΝΝΗ*
Μολονότι οι απαρχές του Μοναχισμού εντοπίζονται ήδη στην Παλαιά Διαθήκη, στην οργανωμένη μορφή του συναντάται τον 3ο μ.Χ. αιώνα, όταν τίθενται οι κανόνες της μοναχικής ζωής, ερημητικής, σκητιώτικης και κοινοβιακής. Ιδιαίτερα στην Αίγυπτο, στην έρημο της Νιτρίας, αρχής γενομένης από τον θεμελιωτή του ερημητικού μοναχισμού Μέγα Αντώνιο.
Είναι η περίοδος που πολλοί Χριστιανοί συρρέουν στην έρημο για να ακολουθήσουν τον μοναχικό βίο. Εκείνους τους πρώτους αιώνες, διέλαμψαν αναστήματα κορυφαίων ασκητικών μορφών, των πατέρων και μητέρων της ερήμου, που θα αποτελέσουν τα πρότυπα για τους μοναχούς όλων των εποχών.
Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι όλοι οι αρχαίοι εκείνοι ασκητές, από τον Μέγα Αντώνιο και τον Παύλο τον Θηβαίο, ως τους τελευταίους, όσο ήκμαζε στην περιοχή ο Ορθόδοξος Μοναχισμός, ήταν όντως οι φάροι που φώτισαν το πνευματικό πέλαγος για τους μοναχούς και ασκητές των επομένων γενεών, ως τις μέρες μας και ως το τέλος των αιώνων. Ανάμεσα στα ολόφωτα πνευματικά αστέρια του νοητού στερεώματος, ξεχωριστή είναι η θέση ενός μεγάλου Οσίου ασκητή της Αιγύπτου, του αββά Ποιμένα. Η Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 27 Αυγούστου και τις πληροφορίες για τη ζωή και τις διδαχές του, τις αντλούμε κυρίως από το βιβλίο του Γεροντικού.
Ας δούμε με μια σύντομη ματιά τον βίο του μεγάλου αυτού πατέρα της ερήμου. Γεννήθηκε στην Αίγυπτο, άγνωστο πότε. Σε ηλικία 15 ετών πήγε σε κάποιο μοναστήρι στη Σκήτη, όπου μόνασε μαζί με τα έξι αδέλφια του. Ηγούμενος ήταν ο πρωτότοκος αββάς Ανούβ, αλλά κατ’ ουσίαν ο Γέροντας ήταν ο αββάς Ποιμένας. Οι βαρβαρικές επιδρομές οδήγησαν τη Σκήτη σε ερήμωση και τα επτά αδέλφια αναγκάστηκαν να μετακινηθούν στα δυτικά του Νείλου στην περιοχή Τερεμούθη. Ο Αγιος Ποιμένας κοιμήθηκε μετά τον Αγιο Αρσένιο, δηλαδή μετά το 449, γιατί όπως γνωρίζουμε έκλαψε όταν πληροφορήθηκε την κοίμησή του τελευταίου. Έχει διασωθεί ένας μεγάλος αριθμός αποφθεγμάτων αποδιδόμενων στον αββά Ποιμένα. Εκατό περίπου από αυτά διασώζουν τους λόγους και τα αγωνίσματα δεκαπέντε παλαιοτέρων Πατέρων, όχι μόνο της Σκήτης. Τα υπόλοιπα είναι δικά του. Σε όλα διασώζεται ο τρόπος και το ήθος των προγενεστέρων μεγάλων ασκητών της ερήμου.
Οι διδαχές του Αββά Ποιμένα, ήταν αποστάγματα προσωπικής πνευματικής του εμπειρίας και σκιαγραφούν πρωτίστως τον χαρακτήρα και το πνευματικό ανάστημα του ιδίου. Το ίδιο θα δούμε να συμβαίνει και με διάφορα περιστατικά της ζωής του, που επίσης αναφέρονται στο Γεροντικό, και είναι από μόνα τους μια διδασκαλία. Και δείχνουν ότι πράγματι ο αββάς Ποιμένας υπήρξε ένας ολοφώτεινος λύχνος διακρίσεως, πλήρους αγάπης και φιλαδελφίας, που ήξερε να συγκαταβαίνει στην αδυναμία και την αμαρτωλότητα των συνανθρώπων του, χωρίς όμως να την επιβραβεύει.
Ας δούμε κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα. Οι συνασκητές του και όσοι τον έζησαν από κοντά, έλεγαν ότι ποτέ δεν ήθελε να εκφράσει μια γνώμη πάνω σε γνώμη άλλου Γέροντος. Επεδίωκε μόνο να τον επαινεί. Και έλεγε ότι δεν πρέπει κανείς να εμπιστεύεται τον εαυτό του, αλλά να μαθητεύσει σε άνθρωπο που έχει ορθό βίο. Συχνά όταν έρχονταν κάποιοι στη σκήτη για να τον συναντήσουν και να τους πει λόγο ωφελείας, εκείνος τους παρέπεμπε στον αδελφό του τον αββά Ανούβ, ο οποίος, όπως αναφέρθηκε, ήταν ο μεγαλύτερος από τα αδέλφια στην ηλικία και ο ηγούμενος της σκήτης. Όμως ο Ανούβ, που γνώριζε την πνευματική υπεροχή του αδελφού του, τους έλεγε να απευθυνθούν στον αββά Ποιμένα. Και πάλι ωστόσο, όταν ήταν παρών στη συνομιλία με επισκέπτες και ο αββάς Ανούβ, ο αββάς Ποιμήν απέφευγε να μιλά ο ίδιος, δίνοντας το υπόδειγμα του σεβασμού προς την ιεραρχική τάξη. Μάλιστα, όταν κάποιος αδελφός τον ρώτησε αν ήταν σωστό να μιλά κανείς για κάτι που παρατήρησε, ο αββάς Ποιμένας τον συμβούλευσε ως εξής: «Είναι γραμμένο ότι το να εκφράσει κανείς τη γνώμη του χωρίς να του έχουν δώσει τον λόγο, προδίδει αφροσύνη και είναι ντροπιαστικό. Αν ρωτηθείς, απάντησε, αλλιώς σιώπησε». Δίδασκε επίσης ότι είναι απαραίτητο για την πνευματική προκοπή να κόβει κανείς το δικό του θέλημα και να ταπεινώνει τον εαυτό του για χάρη του αδελφού.
Κάποιος αδελφός ζήτησε τη γνώμη του αββά Ποιμένα σχετικά με κάποιους νέους μοναχούς που είχαν εγκατασταθεί κοντά του και του ζητούσαν να τους δίνει εντολές, να γίνει Γέροντάς τους τρόπον τινά. Ρώτησε λοιπόν τον αββά Ποιμένα αν έπρεπε να αποδεχθεί το αίτημα αυτό των μοναχών. Ο αββάς Ποιμήν του απάντησε να μην το κάνει, αλλά να κάνει το έργο που απαιτεί η μοναχική πολιτεία και οι αδελφοί θα παρακολουθούσαν οι ίδιοι τους εαυτούς τους, αν πράγματι ήθελαν να ακολουθήσουν τον δρόμο του Θεού. Όμως εκείνοι επιμένουν να τους δίνω εντολές, του είπε ο μοναχός. Μην το κάνεις, απάντησε ο αββάς Ποιμένας. Γίνε γι’ αυτούς υπόδειγμα με τη ζωή σου και όχι νομοθέτης τους. Είπε επίσης ότι η πονηρία δεν μπορεί να ανασχεθεί από άλλη πονηρία. Αλλά αν κάποιος σου προξενήσει κακό, ευεργέτησέ τον και έτσι θα εξαφανίσεις την πονηρία με την αγαθοποιΐα.
*Αναδημοσίευση από την Εφημερίδα “Ορθόδοξη Αλήθεια”